نشریه پدافند غیر عامل و امنیت
پیاپی 7 (زمستان 1392)

جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از بزرگ­ترین دارندگان ذخایر گاز طبیعی جهان در حال حاضر بخش عمده ای از مصرف انرژی داخلی خود را از گاز طبیعی تامین و با جدیت برنامه صادرات گاز را به مشتریان خارجی دنبال می نماید. از این­رو انتقال گاز با روش های به صرفه و امن حائز اهمیت فراوان است و یکی از بهترین، موثرترین و کارآترین روش ها، بهره­برداری از اقدام­های پدافند غیرعامل است. به همین منظور برای بررسی موضوع و ارایه پیشنهاد های موثر، پژوهشی برای مشخص نمودن تاثیر اقدام­های پدافند غیرعامل در کاهش تهدیدها و ارتقای امنیت خطوط لوله انتقال گاز کشور در برابر تهدید و آسیب­پذیری­ها انجام شده است. نتایج  به­ دست آمده بیانگر به­کارگیری اصول و فنون تخصصی اختفا، استتار، فریب، پراکندگی، مستحکم­سازی و اقدامات پدافند الکترونیکی و سایبری در اماکن و تاسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی مستقر در خطوط لوله انتقال گاز کشور است تا با استفاده از تاثیر این اصول بتوان ضمن کاهش آسیب­پذیری منابع یاد شده در برابر تهدیدهای احتمالی، امنیت خطوط لوله و تاسیسات و نیروی انسانی وابسته به آن­را در مقابل خطرهای احتمالی ارتقا داد. درنهایت پیشنهاد شده است شرکت های ملی گاز ایران و خطوط لوله انتقال گاز حسب نیاز نسبت به استفاده از فناوری بومی برای کاهش وابستگی، چندمنظوره کردن پروژه ها و قابلیت ترمیم سریع در زیر­ساخت­های گازی اقدام نمایند. این امر نیازمند همکاری همه­جانبه مراجع ذی ربط، استفاده از توان ملی برای تولید دانش بومی و گسترش فرهنگ پدافند غیر­عامل در طرح های ملی حوزه شرکت ملی گازاست.  

منابع انسانی سرمایه های بنیادی سازمان ها و منشا هر گونه تحول و نوآوری در سازمان هستند. انسان موجودی تغییر-پذیر و با تحولات و توانایی های بالقوه بی شماری است که با آموزش می تواند این توانایی ها را از قوه به فعل درآورد. هدف از این تحقیق، تعیین تاثیر آموزش پدافند غیر عامل در پیشگیری از آسیب ها و تهدیدهای کارکنان حوزه ستادی وزارت امور اقتصادی و دارایی است. به صورتی که در پی بررسی وضعیت کنونی آموزش پدافند غیر عامل در بین کارکنان وزارت امور اقتصادی و دارایی است و اینکه آیا آموزش پدافند غیر عامل در پیشگیری از آسیب ها و تهدیدهای کارکنان وزارت امور اقتصادی و دارایی تاثیر دارد؟ این تحقیق از نظر نوع، کاربردی و از نظر روش، توصیفی است که در بین 120 نفر از مدیران کل و معاونان از طریق ابزار تحقیق پرسشنامه به صورت تمام شمار اجرا گردیده است. روائی آن از روش تناسب محتوی و پایائی آن از روش آلفای کرونباخ به تایید رسیده و پس از تکمیل، داده های آن با استفاده از نرم افزارspss و با استفاده از آزمون t مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت. نتایج حاصل در مورد فرضیه های تحقیق به این صورت واقع شد که همه فرضیه ها تایید گردیدند. به عبارتی دیگر، آموزش پدافند غیر عامل باعث پیشگیری، کاهش آسیب ها و تهدیدهای کارکنان ستاد وزارت امور اقتصادی و دارایی می شود.

پدافند غیرعامل به اقدام هایی اشاره دارد که برای برقراری امنیت از تجهیزات و تسلیحات نظامی استفاده نمی نماید بلکه در این رویکرد تلاش می شود منابع، امکانات و زیرساخت های اساسی کشور به سمت بهره گیری مناسب دفاعی هدایت شوند تا به برقراری امنیت ملی کمک نمایند. در این مقاله، رابطه سرمایه اجتماعی و پدافند غیرعامل بررسی شده است. پرسش این است که سرمایه اجتماعی چه سهمی در پدافند غیر عامل ایفا می کند؟ در ابتدا رابطه پدافند غیر عامل و سرمایه اجتماعی با امنیت مورد توجه قرار گرفته و در ادامه نقش سرمایه اجتماعی در پدافند غیرعامل بررسی شده است. دستاورد نظری مقاله نشان می دهد که شاخص ها و مولفه های سرمایه اجتماعی از طریق افزایش همبستگی ملی، افزایش انسجام احتماعی، آسان نمودن مدیریت دشواری های سیاسی- اقتصادی، مشارکت سیاسی، ارتقای ظرفیت نظام سیاسی، تثبیت و ارتقای هویت ملی و تقویت اعتماد سیاسی در پدافند غیرعامل نقش دارد.

توجه به توسعه مناطق مرزی می تواند نقش برجسته ای در تامین امنیت و کاهش آسیب پذیری کشور داشته باشد. تجهیز مناطق مرزی به امکانات رفاهی و زیستی، توجه به رهبری و هدایت مردم محلی، حفظ وحدت ملی، قدرت سازماندهی و تقویت رهبری محلی به منظور کسب آمادگی برای تصمیم گیری درست و هوشمند در مواقع لزوم به ویژه در نقاط سوق الجیشی می تواند به عنوان اقداماتی برای انجام پدافند غیر عامل در مناطق مرزی به شمار آید. روش تحقیق مقاله، توصیفی و تحلیلی بوده و براساس اسنادی و کتابخانه ای و همچنین مطالعه مقاله های مختلف انجام شده است. هدف اصلی این تحقیق، ارایه راهکارهای توسعه مناطق مرزی با رویکرد پدافند غیر عامل در چهار بعد اجتماعی- نهادی، اقتصادی، اکولوژیک و بعد فضایی- کالبدی است. با توجه به تجزیه و تحلیل اطلاعات، از مهم ترین راهکارها می توان به تقویت ارتباط مناطق مرزی با مناطق داخلی کشور، برنامه ریزی برای کاهش فقر و عقب ماندگی در این مناطق، لزوم توسعه و آبادانی در این مناطق، تقویت بنیه دفاعی از طریق تثبیت و پایداری جمعیت و توسعه اقتصادی اشاره کرد. بنابراین در دنیای آینده کشوری موفق خواهد بود که بتواند مشکلات جمعیتی خود را در نواحی مرزی به حداقل برساند و با استفاده از راهکارهای مختلف اقتصادی و اجتماعی و امنیتی بتواند جمعیت را به ماندن در نواحی مرزی و محل تولدشان علاقه مند و ساکنان این نواحی را از حالت انزوای جغرافیایی خارج نماید.

مراکز انتقال نفت از اصلی ترین ارکان چرخه سوخت بوده که با 176 تلمبه خانه در تامین و انتقال مواد نفتی، نقشی اصلی ایفا می کند. انتقال نفت و فرآورده به مراکز مصرف حیاتی و صادراتی کشور، نقش این تاسیسات را در سطح وزارت نفت بسیار پررنگ نموده است. گستردگی و پراکندگی مراکز انتقال نفت، لزوم رعایت اصول پدافند غیرعامل را در چرخه ساخت، راه اندازی، بهره برداری و نگهداری این مراکز دو چندان کرده است. محقق در این تحقیق با استفاده از روش های تحقیق توصیفی و علی سعی نموده تا اقدام های پدافند غیرعامل را در مراکز انتقال نفت اولویت بندی نماید. برای جمع آوری اطلاعات از شیوه های میدانی (پرسشنامه) و کتابخانه ای استفاده شده است. جامعه آماری شامل مدیران اجرایی، ستادی و کارکنان مراکز انتقال نفت جمهوری اسلامی ایران است. یافته های پژوهش نشان می دهد که در اولویت بندی اقدام های پدافند غیرعامل مراکز انتقال نفت به ترتیب متغیرهای «مکان یابی و محل استقرار مراکز انتقال»، «به کارگیری منابع تخصصی نیروی انسانی و تجهیزات» و «تنوع نفت و فرآورده های نفتی و دسترسی به آن» مهم ترین نقش را برعهده دارند و از خروجی این تحقیق می توان نسبت به اولویت بندی این اقدام ها در مراکز انتقال نفت کشور استفاده کرد.

در این پژوهش نقش حسگرها و سنجنده ها در پدافند غیرعامل برای کاهش خسارت ها و آسیب دیدگی های اماکن حیاتی، حساس و مهم کشور مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. برای نیل به اهداف این تحقیق لازم است نسبت به تبیین و بررسی حسگرها و سنجنده ها و چگونگی شناسایی آن ها اقدام کرد و در نهایت ترسیم ذهنی یک جنگال توانمند که با ایفای نقش خود در شناسایی حسگرها و سنجنده های دشمن بتواند اطلاعات مورد نیاز برای کاهش آسیب و خسارت ها اماکن حیاتی، حساس و مهم کشور را در اختیار سازمان پدافندغیرعامل قرار دهد، موردنظر خواهد بود. در این پژوهش محتوای اقدام حسگرها و سنجنده ها در پدافند غیرعامل مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد، بنابراین روش تحقیق، توصیفی خواهد بود. از اهم نتایج این تحقیق این است که با به کارگیری حسگرها و سنجنده ها می توان، فعالیت های حسگرها و سنجنده های مربوط به کشورهای حریف و دشمن از جمله نیروهای چندملیتی و در راس آن ها آمریکا را شناسایی کرد و در راستای کاهش آسیب پذیری مراکز حیاتی، حساس و مهم در سطح کشور برنامه ریزی نمود.

سازمان صدا و سیما، علاوه بر محتوا از نظر بستر فنی و ارتباطی، جزو سرمایه های حیاتی کشور به شمار می رود و موقعیت خاص آن موجب شده است تا به عنوان یکی از مهم ترین اهداف راهبردی دشمن مورد حمله و تهدید مکرر قرار گیرد. این تهدیدها، هر چند همواره سیاسی، فرهنگی بوده، اما در بسیاری موارد حتی دامنه اش به زوایای فنی و زیرساختی نیز کشیده شده است. این تحقیق، الزامات پدافند غیرعامل در سامانه های ارتباط ماهواره ای سازمان صدا و سیما را از منظر سخت افزاری مورد کنکاش قرار می دهد. این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی شکل گرفته است. ابزار جمع آوری اطلاعات در این تحقیق، مطالعه کتابخانه ای و پرسشنامه ای است. با توجه به تخصصی بودن موضوع، جامعه آماری قابل استناد شامل مدیران ارشد، مدیران میانی، سرپرستان، کارشناسان و کارکنان اداره کل ارتباطات ماهواره ای (تهران و مراکز استانی) و به طورکلی مشتمل بر 151 نفر بوده است. با توجه به محدود بودن جامعه آماری برای برخورداری از دقت بیشتر از روش کوکران استفاده شده است که مطابق این روش، حجم نمونه 49 نفر است. پرسشنامه محقق ساخته که شامل 18 سوال بسته است، بین جامعه نمونه توزیع شد. پس از جمع آوری نتایج حاصل از پرسشنامه با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. یافته های تحقیق نشان می دهد که سامانه های ارتباط ماهواره ای در بعد سخت افزاری از طریق «حفاظت و کارشناسی فنی مناسب تجهیزات»، «خلاقیت، آموزش و مهارت نیروی انسانی»، «مکان یابی و چیدمان مناسب تجهیزات ایستگاه زمینی ماهواره ای» در «برقراری مطلوب سیگنال و کاهش قطعی آن»، «کاهش آسیب پذیری و افزایش قدرت بازدارندگی در مقابل تهدیدهای ماهواره ای» و «بهبود و آسانی مدیریت در مواقع بحران» تاثیرگذار است.